"Dzień czwarty” – Baczyński między poezją a walką

Obraz dramatyczny, spokojny w wymowie, a zarazem realistyczny w ukazaniu zaciętych walk początkowego etapu Powstania Warszawskiego. Film "Dzień czwarty” (Polska 1984) w reżyserii Ludmiły Niedbalskiej to paradokumentalna opowieść o czterech pierwszych dniach Powstania, widziana oczami Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i jego towarzyszy broni 

1917: Piękna opowieść o bohaterstwie w czasie wojny

Nieczęsto zdarza mi się oglądać filmy w samolocie i jeszcze rzadziej – zapomnieć, że jestem nad oceanem. A jednak 1917 ( USA, Wielka Brytania, Indie, Hiszpania, Kanada 2019) Sama Mendesa zrobił całkowicie mnie pochłonął. Oglądałem go w trakcie lotu do Nowego Jorku i przez dwie godziny nie istniało nic poza tym, co działo się na ekranie.

To nie jest klasyczny film wojenny. Nie chodzi w nim o wielkie bitwy ani o ideologię. Chodzi o bieg – dosłownie i metaforycznie. Dwóch młodych brytyjskich żołnierzy zostaje wysłanych z misją dostarczenia wiadomości, która może ocalić setki istnień. I to, co robi Mendes z tą prostą fabułą, to mistrzostwo świata.

Kultowe polskie filmy wojenne: Westerplatte

Jeden z tych filmów, które doskonale pamiętam ze swoje młodości. "Westerplatte" (Polska 1967) także dziś robi piorunujące wrażenie i próbujcie pokazać produkcję Stanisława Różewicza swoim dzieciom. Bo za kilka lat nikt już o tym filmie nie będzie pamiętał...

O fabule za wiele nie ma co pisać. Film pokazuje ostatni dzień sierpnia, kiedy już wiadomo, że wojna jest nieuchronna a następnie siedem dni dramatycznej obrony Wojskowej Strażnicy Tranzytowej. Polacy byli w beznadziejnej sytuacji, mieli się bronić i czekać na pomoc tylko przez 12 godzin. Przewaga Niemiec była gigantyczna. Cała Polska czekała na wiadomości czy Westerplatte jeszcze się broni... Upadek Westerplatte podciął skrzydła wielu osobom, które wierzyły w pomoc Aliantów i wyparcie Niemców z naszych granic. 

Wstrząsający Raport Pileckiego

Długo nie mogłem się zdecydować na obejrzenie tego filmu. Historia życia Rotmistrza Witolda Pileckiego po 1939 roku była tak przerażająca, że aż nie chce się oglądać jej na ekranie. Jednak rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, zbliżająca się rocznica rozpoczęcia II wojny światowej to dobra okazja by wreszcie zobaczyć film "Raport Pileckiego" (Polska 2023). 

Pokrótce Witold Pilecki uczestniczył w wojnie obronnej 1939, następnie działał w podziemiu, dał złapać się by trafić do obozu zagłady w Auschwitz, gdzie tworzył ruch oporu, a następnie po ucieczce napisał raport rekomendujący zbombardowanie obozu, następnie znowu był żołnierzem Armii Krajowej, wziął udział w Powstaniu Warszawskim, a po wojnie został zatrzymany przez komunistyczne organy bezpieczeństwa, torturowany podczas śledztwa i zamordowany po fikcyjnym procesie na podstawie sfabrykowanych dowodów.

Kultowe polskie filmy lat 90.: Demony wojny wg Goi

Demony wojny wg Goi (Polska 1998). Film Władysława Pasikowskiego zawsze robił na mnie niesamowite wrażenie. Bardzo więc się ucieszyłem, że znalazł się wreszcie na jednej z platform streamingowych - Viaplay.

Trzeba przyznać, że Władysław Pasikowski był w niesamowitej formie w latach 90. W kinach wielką popularnością cieszyły się wówczas m.in.: Psy, Psy 2, Kroll, Operacja Sammum, no i oczywiście Demony wojny. Młodzi widzowie pewnie nie pamiętają tamtych czasów, ale filmy Pasikowskiego były ważne społecznie, poruszały tematy, o których dużo się mówiło, zmiany MO w policję, palenie akt, fala w wojsku, polskiego wojska w Iraku i perfekcyjna akcja przerzutu amerykańskich szpiegów przez Polaków, a także wojna na Bałkanach. I o tej ostatniej właśnie opowiada film Demony wojny. 

Jak Kamienie rzucone na szaniec...

Świetna książka i niezły film. Muszę przyznać, że przez kilka lat miałem opory żeby zobaczyć "Kamienie na szaniec" (Polska 2014) Roberta Glińskiego, mając w pamięci świetną powieść Aleksandra Kamińskiego. To historia trzech młodych mężczyzn, żołnierzy Szarych Szeregów i słynnej Akcji pod Arsenałem.

Mieszkam teraz niedaleko od domu, w którym wpadł Janek Bytnar "Rudy". Na każdym kroku na Starym Mokotowie jest mnóstwo tablic i pomników upamiętniających ofiary II wojny światowej. Ten temat jest mi zresztą bardzo bliski od lat, już w podstawówce interesowałem się historią, szczególnie współczesną, a więc między innymi II wojną światową.

Polskie filmy wojenne: Zamach

Wrzesień to miesiąc, w którym oglądam więcej niż zwykle polskich filmów wojennych. Jakoś dziwnym trafem umknął mi wcześniej "Zamach" Jerzego Passendorfera (Polska 1959) opowiadający o zamachu na Franza Kutscherę - kata Warszawy.

To kolejna dramatyczna historia z czasów niemieckiej okupacji Warszawy. Tym razem mamy okazję obejrzeć, jak wyglądały przygotowania do zabicia dowódcy SS i niemieckiej policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa oraz sam przebieg zamachu i jego tragiczne konsekwencje. 

Polskie filmy wojenne: Zakazane piosenki

Muszę przyznać, że lubię wracać do tego filmu co jakiś czas. Zakazane piosenki (Polska 1947) oglądam odkąd pamiętam. I nic się nie zestarzał, mimo, że od premiery minęło już 76 lat! Dalej wzruszają piosenki z czasów II wojny światowej...

Reżyser Leonard Buczkowski i scenarzysta Ludwik Starski opowiadają krótką historię II wojny światowej - od oblężenia Warszawy aż po wyzwolenie, szczególny nacisk kładąc na piosenki, które śpiewali wówczas mieszkańcy stolicy. Pretekstem do opowieści, która toczy się podczas spotkania znajomych, jest wypowiedź jednego z uczestników, który spędził wojnę w Wielkiej Brytanii, że okupacja musiała być spokojna dla Warszawiaków skoro tylko śpiewali i to śpiewali mocno antyniemieckie piosenki.

Filmy o Powstaniu Warszawskim: Wstrząsający Kanał

Ale ciężko się ogląda ten film. Ciężko do niego wracać. Nie wiem, czy jest lepszy film o Powstaniu Warszawskim. Oczywiście trzeba pamiętać, że Kanał Andrzeja Wajdy powstawał w 1957 roku, w czasach komunistycznej Polski, której polscy partyjni aparatczycy i ich sowieccy zwierzchnicy nie patrzyli przychylnym okiem. 

I tak trzeba ten film oglądać. Propagandę odsiewać i patrzeć na dramat powstańców. Film opowiada nam o ostatnich dniach Powstania Warszawskiego. Jeden z oddziałów Armii Krajowej dostaje rozkaz przebicia się z Mokotowa na Śródmieście. Jeszcze się bronią, jeszcze odpierają ataki Niemców, którzy korzystają z czołgów, samolotów, artylerii, a także morderczych "goliatów".

Wstrząsający film: Katyń

Pamiętam, jak pierwszy raz oglądałem film "Katyń" (Polska 2007) Andrzeja Wajdy w kinie. Zrobił na mnie wstrząsające wrażenie. Ale kolejne seanse, tym razem w telewizji, także były poruszające. Właśnie mijają 83 lata odkąd Sowieci wymordowali ponad 20 tysięcy Polaków... 

Do dziś mam przed oczami sceny egzekucji polskich żołnierzy. Pojedyncze strzały w głowę i ciała wpadające do wykopanych wcześniej dołów. Cisza i strzał i uderzenie ciała o ziemię, cisza i strzał i uderzenie ciała o ziemię, cisza i strzał i uderzenie ciała o ziemię...

Z archiwum polskiej kinematografi: Godzina W

Takich filmów już się w Polsce nie kręci. Inne czasy, inne możliwości techniczne, inne spojrzenie na pewne tematy. Ale, mimo, że Godzina W (Polska 1980) liczy już ponad 42 lata ogląda się tę produkcję z zapartym tchem, zaciśniętymi szczękami i łzami w oczach. 

Chyba niemal każdy wie, co to Godzina W, nie będę więc szczególnie się rozpisywał na ten temat. Wyjaśnię jedynie, że akcja filmu Janusza Morgensterna toczy się w ciągu kilku godzin 1 sierpnia 1944. Twórcy filmu pokazują ostatnie godziny przed wybuchem Powstania Warszawskiego. Młodzi chłopcy, sorry - żołnierze przygotowują się do walki z Niemcami.

Wielka ofensywa piwna. Absurdalna historia o Amerykaninie, który wybrał się do Wietnamu, by podarować piwo kumplom-żołnierzom

To podobno prawdziwa historia, chociaż co prawda nie chce się w to wierzyć, to jednak twórcy filmu informują o tym oficjalnie. Wielka ofensywna piwna (The Greatest Beer Run Ever USA 2022) to opowieść o pewnym Amerykaninie, który mając wyrzuty sumienia, że sam nie pojechał na wojnę do Wietnamu, decyduje się na wyprawę podczas, której poczęstuje piwem swoich kumpli biorących udział w tej wojnie...

Chickie (Zac Efron) na pomysł wpada podczas jednej z wielu pubowych imprez. Kiedy słyszy, że barman - weteran II wojny światowej, nazywany Pułkownikiem (Bill Murray - Na lodzie, Truposze nie umierają, Zombieland, Zombieland: Kulki w łeb, Pogromcy duchów, Pogromcy duchów 2, Ghostbusters. Pogromcy duchów, Krwiożercza roślina) mówi, że chciałby poczęstować swoim piwem wszystkich żołnierzy amerykańskich walczących w Wietnamie, deklaruje się, że on to chętnie zrobi.

Wróg u bram. Jak bronił się Stalingrad

Wróg u bram (Enemy at the Gates, Irlandia, Niemcy, USA, Wielka Brytania 2001) to jeden z moich ulubionych filmów wojennych. Niesamowita opowieść o krwawej obronie Stalingradu i wojnie dwóch snajperów - sowieckiego i niemieckiego. Wasilij Zajcew to postać prawdziwa, uważany jest za jednego z najlepszych snajperów w historii, czy rzeczywiście istniał Erwin Koenig tego nie wiemy...

Jest 1942 rok. Toczy się bitwa o Stalingrad, jedna z najkrwawszych w historii. Szacuje się, że w jej trakcie zginęło około dwóch milionów ludzi.

Chłopiec w pasiastej piżamie. Kiedy dzieciom pokazać taki film?!

Mój Syn Filip (9 lat) bardzo interesuje się historią. Któregoś dnia wypatrzył na Netflix film "Chłopiec w pasiastej piżamie" (The Boy in the Striped Pyjamas USA, Wielka Brytania 2009) i poprosił żebyśmy wspólnie obejrzeli. Ponieważ sam akurat tego filmu nie widziałem, zgodziłem się, zastrzegając, że jeżeli uznam, że to jednak nie jest produkcja dla 9-latka, to będziemy musieli wyłączyć. 

Nie lubię tego typu filmów, działają na mnie bardzo przygnębiająco, temat bardzo mocno zgłębiłem czytając książki i słuchając w radiowym archiwum wspomnień więźniów niemieckich obozów zagłady.

Dobre filmy wojenne: Misja Greyhound

Kolejna pozycja z katalogu Apple TV. I to naprawdę niezła! Film Misja Greyhound (Greyhound USA 2020) opowiada o losach jednego z konwojów amerykańskich statków z dostawami dla Europy, ogarniętej pożogą II wojny światowej. Twórcy filmu pokazują walkę obstawy konwoju z niemieckimi łodziami podwodnymi. Jest 1942 rok...

Bohaterem filmu w reżyserii Aarona Schneidera jest kapitan jednego ze statków USS Keeling - kapitan Ernest Krause (Tom Hanks, który jest także scenarzystą filmu - Sully, Krąg, Atlas chmur, Zielona mila, Apollo 13, The Circle. Krąg).

Fabularyzowany dokument o Rotmistrzu Pileckim

Ten film, patrząc obiektywnie nie jest dobry, twórcom zabrakło zapewne pieniędzy na film fabularny i postanowili zrobić fabularyzowany dokument. Ale mimo to "Pilecki" (Polska 2015). Opowiada kawałek strasznej historii Polski.

Jeżeli ktoś nie wie kim był rotmistrz Witold Pilecki, powinien najpierw obejrzeć dostępny na Netflixie film, a następnie przeczytać dobrą historyczną książkę. Życie żołnierza możemy obserwować od wojny polsko-bolszewickiej, po tragiczną śmierć w 1947 roku w więzieniu na Mokotowie w Warszawie. Ważną część stanowi pobyt rotmistrza w niemieckim obozie zagłady w Auschwitz, gdzie trafił dobrowolnie, by zbudować ruch oporu.

Polacy w Bitwie o Anglię. Film o Dywizjonie 303

To nie jest najlepszy film. Jednak kiedy oglądasz 303. Bitwa o Anglię (Polska, Wielka Brytania 2018) to ciary przechodzą. Bo wiesz, że to prawda, że Polacy walczyli z Niemcami nad angielskim niebem, wielu z nich zginęło, a po zakończeniu działań wojennych nie zostali docenieni, bo Anglia bała się reakcji Związku Sowieckiego.

To kolejny podobny film po obrazie Katyń. Ostatni świadek (czytaj recenzję). Film opowiada o tym, jak Anglicy początkowo bagatelizują polskich pilotów, a później, kiedy ich straty w walkach z Niemcami stają się coraz większe, decydują się na sformowanie Dywizjonu 303.

Miasto 44: dramatyczna opowieść o Powstaniu Warszawskim

Trochę obawiałem się tego filmu. Powstanie Warszawskie to moim zdaniem jedno z najważniejszych i najtragiczniejszych wydarzeń II wojny światowej. Nie chcę rozpętywać dyskusji na temat tego, czy decyzja o rozpoczęciu walk 1 sierpnia 1944 miała sens. Wydaje mi się, że rozumiem dlaczego mieszkańcy Warszawy tak masowo uczestniczyli w boju o wolność!

Film "Miasto 44" (Polska 2014) w reżyserii i ze scenariuszem Jana Komasy (Boże ciało, Sala samobójców, Sala samobójców: hejter, ) opowiada o najtragiczniejszych momentach Powstania.

Kurier z mocnym niedosytem

"Kurier" (Polska 2019) miał wielki potencjał. Opowieść o Kurierze z Warszawy - Janie Nowaku-Jeziorańskim, który przewoził najważniejsze informacje z Polski do Londynu i z powrotem do kraju można było opowiedzieć zdecydowanie lepiej. Co prawda, ja jako pasjonat polskich filmów, historii, a szczególnie Powstania Warszawskiego, obejrzałem z przyjemnością, ale też niedosytem. Zabrakło tego czegoś, co sprawia, że film jest wyjątkowy i zapamiętujemy go do końca życia. Tak chociażby jak Gladiator czy Braveheart, że pozostanę przy historycznych produkcjach. 

Jak Polacy bronili Karbali

W 2004 roku polskie i bułgarskie wojska w Iraku broniły przez trzy dni siedziby miejscowych władz w Karbali. Polacy nie odnieśli poważniejszych strat (kilka osób zostało rannych), mimo, że bojowników irackich było znacznie więcej. Film Karbala (Polska, Bułgaria 2015) powstał na podstawie prawdziwych wydarzeń. 

To dobrze, że Krzysztof Łukaszewicz (Lincz, Generał Nil) postanowił zrobić film oparty na faktach. Mało wiemy o tym co się działo podczas polskiej misji w Iraku. Oprócz tego, że była to misja stabilizacyjna. Zresztą ta bitwa przez długi czas nieznana była polskiej opinii publicznej, jak wynika z fabuły filmowej - Amerykanie zdecydowali, że w oficjalnym komunikacie pojawi się informacja, że City Hall - czyli siedziba władz w Karbali była broniona przez irackich sojuszników.